Jesteś tu:Historia / Epoki historyczne / Biskupiec - Kolonizacja

Biskupiec - Kolonizacja


Wstawiony przez admin 22 luty 2009

Na podstawie bulli papieża Inocentego IV z 29 lipca 1243 podbite przez zakon krzyżacki ziemie Prusów podzielone zostały na cztery diecezje: chełmińską, pomezańską, sambijską i warmińską. Największa z nich była diecezja warmińska obejmująca całą środkową część Prus.

Bulla papieska zawierała ponadto rozporządzenie, że dwie trzecie podbitej ziemi zatrzyma zakon krzyżacki, a jedna trzecia stanie się własnością biskupów i będzie stanowić podstawę ich utrzymania. 27 kwietnia 1251 biskup warmiński otrzymał, wybraną przez siebie, środkową część diecezji. Wraz z dalszym podbojem ziem pruskich powiększał się obszar tej części. Jej granice ostatecznie ustalono w 1374 roku. to właśnie terytorium otrzymało nazwę Warmii. Stanowi ono sztuczny twór kolonialny, a jego nazwa, wywodząca się od pruskiego plemienia Warmów, niewiele ma wspólnego z obszarem zamieszkałym niegdyś przez to plemię. Warmia zajmuje bowiem jedynie północno-wschodni skrawek ziem plemiennych Warmów, a główny jej trzon stanowią ziemie pruskich Pogezanów, Bartów i Galindów. Ponieważ jednak w pierwszym okresie siedziby biskupa warmińskiego, Braniewo a następnie Frombork, znajdowały się na terytorium plemiennym Waranów, nazwą Warmia objęto cały obszar będący w posiadaniu biskupa. Przyznany biskupowi obszar podzielono później na dziesięć jednostek administracyjnych, zwanych komornictwami: barczewskie (wartemborskie), braniewskie, dobromiejskie, fromborskie, jeziorańskie, lidzbarskie, olsztyńskie, omeckie, pieniężnieńskie (melzackie) i reszelskie.

Część diecezji, oddana biskupowi, uległa jeszcze jednemu podziałowi: dwie trzecie z niej przypadły samemu biskupowi, a jedna trzecia została oddana we władanie kapituły warmińskiej, kreowanej przez biskupa Anzelma w 1260 roku. Kapitule przypadły komornictwa: fromborskie, olsztyńskie i pieniężnieńskie; pozostałymi zarządzał sam biskup.
Taki podział administracyjny Warmii przyłączonej do Królestwa Polskiego na mocy pokoju toruńskiego z 1466 roku obowiązywał aż do chwili pierwszego rozbioru Polski w 1772 roku, kiedy to Warmia weszła w skład państwa pruskiego. W 1772 roku obszar Warmii podzielony został na dwa powiaty: braniewski i lidzbarski, wcielone do departamentu królewieckiego. Powiat braniewski obejmował dotychczasowe komornictwa: braniewskie, dobromiejskie, fromborskie, orneckie, pieniężnieńskie (melzackie), a powiat lidzbarski: barczewskie, jeziorańskie, lidzbarskie, olsztyńskie, reszelskie.

Podział ten uległ zmianie w 1818 roku. l lutego 1818 obszar Warmii podzielono na cztery powiaty: braniewski, lidzbarski, olsztyński i reszelski. Biskupiec, Bisztynek, Jeziorany i Reszel weszły w skład powiatu reszelskiego, którego siedzibą były kolejno: od l kwietnia 1857 majątek Bęsia, od tego okresu - Reszel, a na podstawie zarządzenia z 8 listopada 1862 - Biskupiec. Od tego czasu używano określenia: powiat reszelski z siedzibą w Biskupcu. Aż do 1905 roku powiat ten należał do rejencji królewieckiej, od tego zaś roku do nowo utworzonej rejencji olsztyńskiej.

Podbój orężny i podział zdobytego obszaru był pierwszym etapem tworzenia państwa krzyżackiego. Po nim nastąpił etap drugi - skolonizowanie zdobytej ziemi. Do akcji tej przystąpili biskupi warmińscy natychmiast po podziale "terytorium. Na terenach północno-zachodnich kolonizacja rozpoczęła się przed 1260 rokiem i szła etapami w kierunku południowo-wschodnim. Przerwało tę akcję wielkie powstanie pruskie (1260-1274), którego ofiarą padło między innymi Braniewo, wymienione w dokumentach po raz pierwszy 7 lutego 1249. Akcję osadniczą podjęto ponownie po 1278 roku. Skolonizowano wówczas całą północną Warmię.

Po 1300 roku akcja kolonizacyjna objęła swym zasięgiem okolice dzisiejszego Pieniężna (staropruskie terytorium Wewa) oraz znajdującą się w posiadaniu biskupa środkową część Warmii. Na zachodnim brzegu Jeziora Luterskiego powstał łańcuch majątków służebnych, założonych w celu zabezpieczenia kolonizacji prowadzonej wewnątrz tego obszaru. Dwie osady otrzymały tu prawa miejskie w 1308 roku: Lidzbark Warmiński i Orneta. W tym czasie w południowej Warmii, po obu brzegach rzeki Łyny, rozrzucone były pojedyncze wsie lub majątki, ale o planowej akcji kolonizacyjnej nie było tam jeszcze mowy. Przełom stanowił 1325 rok, kiedy to w odległości trzydziestu kilometrów od Lidzbarka Warmińskiego założono ufortyfikowaną strażnicę Wartberg . W 1336 roku otrzymała prawa miejskie osada położona wokół zamku reszelskiego, a w dwa lata później założono miasto Jeziorany.

Do akcji kolonizacyjnej w południowej części dzisiejszego powiatu Biskupieckiego przystąpiono dopiero w końcu drugiej połowy XIV wieku. Złożyły się na to trzy przyczyny: geograficzna, polityczno-administracyjna i demograficzna. Obszar ten, to północno-zachodnia część Puszczy Galindzkiej, która rozpoczynała się w okolicach dzisiejszych Jezioran, Biskupca i Olsztyna, a ciągnęła aż .poza łańcuch wielkich jezior mazurskich, do granicy z Litwą. Był to więc obszar najtrudniejszy do skolonizowania ze względu na warunki fizjograficzne, a także najbardziej narażony na napady litewskie. Nie uregulowane było także prawo własności. Przez długi czas między biskupami warmińskimi a zakonem krzyżackim toczył się spór o to, komu ten obszar ma przypaść w udziale. Szczególne jego nasilenie przypadło na czasy biskupa Jana Stryprocka (1355-1373). Można przypuszczać, że spór ten stał się przyczyną śmierci biskupa Stryprocka, który został najprawdopodobniej otruty przez Krzyżaków. Zakończenie sporu nastąpiło dopiero za biskupa Henryka Sorboma. W wyniku ugody z Krzyżakami w 1374 roku otrzymał on obszar, na którym znajduje się obecnie Biskupiec. Wówczas tez ustalono ostatecznie granice dominium biskupiego (nie mylić z diecezją warmińską), które przyjęło nazwę Warmii i którego granica przetrwała bez zmian aż do XIX wieku Trzecią przyczyną późnego ropoczęcia kolonizacji był brak osadników, gdyż napływ nowych kolonistów na Warmię był coraz mniejszy.

Osadnictwo w południowej części dzisiejszego powiatu Biskupieckiego postępowało od zachodu poprzez Kojtryny (dokument lokacyjny z 1346 roku), Rukławki (po 1355), Nasy (1359), Najdymowo (1380) i jednocześnie od północy - Biesowo (1354), Tejstymy (1357), Wilimy i Droszewo (1359), Zerbuń (1369).
Nazwy tych wsi są pochodzenia pruskiego i stąd wniosek, że ich mieszkańcami byli Prusowie. Również i obszar położony na wschód od jeziora Dadaj skolonizowali Prusowie Dopiero w 1365 roku dworzanin biskupi, Tyło Boehmen, otrzymał czterdziesto-włókowy (włóka = łan = 16,8 ha) majątek na prawie chełmińskim - Czerwonkę.

Tak już wspomniano w rozdziale "Prehistoria", pokutujący przez długi czas w niemieckiej nauce historycznej pogląd, że ziemie Prusów były krajem słabo zaludnionym pełnym błot i lasów, który ucywilizowany został dopiero niemieckim pługiem i potem", miał niewiele wspólnego z prawdą historyczną. Badania uczonych polskich wykazały dowodnie, że na obszarze Warmii istniało sto siedemdziesiąt staropruskich jednostek osadniczych, zwanych polami. Jednostki te skupiały się m in. w kręgu jezior wokół Reszla, Jezioran i Barczewa. Były to obszary ziemi , niegdyś kultywowanej, na której znajdowały się pojedyncze dwory lub tez całe wsie zamieszkałe przez ludność pruską.

Podobnie niesłuszny okazał się lansowany przez niektórych historyków niemieckich pogląd, jakoby w pierwszych latach istnienia biskupstwa warmińskiego ludność jego stanowili w przeważającej części osadnicy niemieccy, a tylko w małym stopniu Prusowie. Bardziej szczegółowe badania, przeprowadzone zresztą przez uczonego niemieckiego Victora Rohricha wykazały, że nie tylko na Warmii, ale w ogolę "na terytorium pruskim państwa zakonnego" osadnictwo niemieckie było stosunkowo nieliczne. Ludność Warmii około 1400 roku, a więc w czasie, gdy kolonizacja była już ogólnie biorąc zakończona, składała się w połowie, a w powiatach olsztyńskim i Biskupieckim w trzech czwartych z Prusów.

Osadnictwo polskie było wówczas jeszcze słabe, a przybyli tu osadnicy polscy ginęli w masie elementu pruskiego. Istniały jednak całe wsie zasiedlone przez przbyszów z Mazowsza. Tak było w przypadku wsi Pudląg. Podobnie polską wsią był od chwili swego powstania Zarębiec. Były to jednak w pierwszym okresie wypadki raczej sporadyczne, w innych wsiach przeważała ludność pruska.

Tężeli zaś chodzi o miasta, to napływ osadników z głębi Niemiec by w końcu XIV wieku bardzo mały, a w całym państwie zakonnym, jak też w zależnym od niego biskupstwie warmińskim, .obowiązywał formalny zakaz nadawania praw miejskich ludności nie niemieckiej. Prusowie i Polacy mogli się osiedlać we wsiach oraz na przedmieściach, poza obrębem murów miejskich. Zakaz ten me był Jednak przestrzegany. Szczegółowe badania wykazują, iż można przyjąć za pewnik, że około 10%' ludności miast na obszarze państwa zakonnego i biskupstwa warmińskiego stanowiła ludność pruska. Uwaga ta dotyczy początkowego powstawania miast, a więc okresu, gdy napływ osadników z głębi Niemiec był silny. Jeżeli zaś uwzględni się fakt, że Biskupiec i Bisztynek, najmłodsze miasta na obszarze biskupstwa warmińskiego, powstały wówczas, gdy napływ osadników z zewnątrz był nikły, a okoliczne wsie powstawały w wyniku kolonizacji wewnętrznej i zamieszkałe były w większości przez ludność pruską oraz nieliczną jeszcze wówczas polską, to wolno przyjąć za bardzo prawdopodobne, iż od chwili powstania tych miast znaczny procent mieszkańców stanowiła ludność pruska.

Źródło: "Biskupiec dzieje miasta i powiatu", Wyd. Pojezierze, Olsztyn - 1969 r.

Reklama






Tłumaczenia