Jesteś tu:Historia / Historia Biskupca w skrócie

Historia Biskupca w skrócie


Historia Biskupca w skrócie - widok na miasto

Prehistoria

Najstarsze ślady pobytu człowieka w okolicy Biskupca są datowane na środkowa epokę kamienia. W dolinie rzeki Dymer odkryto szereg śladów osadnictwa świadczących o penetracji tego terenu przez grupy ludzi zajmujących się zbieractwem i łowiectwem. Ślady te, ze względu na ruchliwy tryb życia tych grup, są dość nikłe.
Z młodszej epoki kamienia (neolitu) pochodzą odkrycia świadczące o bardziej stałym zasiedleniu. Na północ od miasta odkryto i przebadano w okresie międzywojennym cmentarzysko z tego okresu, a na wschodzie - bogatą osadę ludności kultury ceramiki sznurowej z około 1800 roku p.n.e.

Z późniejszych okresów chronologicznych pochodzą znaleziska świadczące również o stałym pobycie ludzi w okolicach miasta. Są to przedmioty metalowe z epoki brązu i z tego też okresu pochodzi zbadane przez archeologów cmentarzysko kultury łużyckiej. Mimo braku znalezisk o charakterze osadniczym, odkrycie to świadczy o stabilnym i długotrwałym pobycie tutaj ludzi.

Mniej intensywnie tereny te były użytkowane we wczesnej epoce żelaza. Śladowe znaleziska mogą świadczyć jedynie o incydentalnej penetracji okolic miasta. Pewna zmiana tej sytuacji następuje na przełomie er. Stanowisko archeologiczne znajdujące się w dolinie rzeki Dymer oraz inne, mniej wyraziste ślady osadnictwa pochodzą już z naszej ery i świadczą o jego większej intensywności. Było to szczególnie ważne, gdyż wówczas nastąpiła ostateczna krystalizacja ludów bałtyjskich wchodzących w okres średniowiecza jako szereg plemion zwanych Prusami.
Z młodszych faz tego okresu odkryto kilka stanowisk świadczących o dość stabilnym i intensywnym osadnictwie pruskim okolic doliny Dymra. Osadnictwo to o charakterze wiejskim nie znika całkowicie po podboju tych terenów przez Krzyżaków i utworzeniu biskupstwa warmińskiego.
2 późnego średniowiecza pochodzą liczne znaleziska i ślady osadnictwa, będące po części kontynuacją osadnictwa pruskiego.

Zarys Dziejów miasta

Niewielki obszar puszczański pomiędzy Barczewem i Reszlem był w 1370 r. jedynym już miejscem na terenie Warmii biskupiej, które dotychczas nie zostało zasiedlone. Wiódł tędy szlak odwetowych wypraw litewskich i aby im zapobiec, musiało dojść do ostatecznego uregulowania granic pomiędzy posiadłościami biskupimi i krzyżackimi, co wreszcie nastąpiło w 1374 r. Z przywileju lokacyjnego dla wsi Bęsia z 1389 r. pochodzi pierwsza stwierdzona w dokumentach wiadomość o istnieniu na terenie dzisiejszego Biskupca strażnicy. Rok 1374 można przyjąć jako najwcześniejszy termin budowy przez biskupa warmińskiego, Henryka Sorboma, zamku przygranicznego, mającego strzec granicy warmińskiej od południowego wschodu. Była to początkowo budowla drewniano-ziemna, ale wolno przypuszczać, że wkrótce rozpoczęto budowę twierdzy murowanej. Czas temu sprzyjał, gdyż zawarty przez Zakon rozejm z Litwą zapewniał spokój.

W 1395 r., czyli zaledwie sześć lat od przywileju lokacyjnego dla Bęsi, biskup Henryk Sorbom wystawił dokument lokacyjny dla miasta, które wyrosło z osady przyzamkowej. Od zamku biskupiego miasto wzięło swoją nazwę (Bischofsburg). Zamek ów widnieje obecnie w herbie miasta, jako gmach o spadzistym dachu z dwiema wieżami z blankami. Elementem realistycznym jest również herb założyciela (z infułą u szczytu tarczy).
Miasto otoczono murami obronnymi z dwiema bramami - Reszelską i Szczycieńską. Środek miasta zajmował rynek z ratuszem w jego południowo-wschodniej części.

Biskupiec był najmłodszym i zarazem ostatnim z 12 miast Warmii. Jego pierwsi mieszkańcy pochodzili prawdopodobnie z gęściej zaludnionych okolic Barczewa i Reszla. Sam zasadźca, Jan, pochodził ze wsi Mokiny koło Barczewa. Gmina miejska wkrótce wykupiła od niego lub jego spadkobierców urząd sołecki. W 1402 r. wymienia się już burmistrza stojącego na czele kolegium rajców, mianowanych dożywotnio przez biskupa.

Od 1414 r., od czasu wojny "głodowej", która przyniosła miastu ogromne straty, notuje się napływ osadników z Mazowsza. Proces ten trwał aż do XVII w.
Biskupiec był siedzibą okręgu administracyjnego zwanego komornictwem. Było to komornictwo podległe władzy biskupa. Osobą sprawującą ten urząd z ramienia zwierzchności był burgrabia rezydujący na zamku. Dbał on o obronność zamku oraz wykonywał funkcje sądownicze i administracyjne. Urząd burgrabiego uległ likwidacji wraz z zagładą zamku, spalonego - jak kościół i całe miasto - w połowie XV w. w wyniku wojny trzynastoletniej. Na mocy pokoju toruńskiego Biskupiec wraz z biskupią Warmią znalazł się w granicach Polski.
Obowiązki burgrabiego Biskupieckiego przejął burgrabia w sąsiednich Jezioranach. Stopniowo Biskupiec wraz ze swoim dotychczasowym okręgiem został włączony do komornictwa jeziorańskiego, chociaż jakiś czas jeszcze funkcjonowało zwyczajowo komornictwo Biskupieckie.

U swych początków Biskupiec był małym, ubogim miasteczkiem, choć otoczonym murami obronnymi. Ubóstwo mieszczan pogłębiały powtarzające się kataklizmy związane z niszczycielskimi wojnami, pożarami i epidemiami. Zazwyczaj o zamożności mieszczan decydowały handel i rzemiosło. W przypadku Biskupca miały one wpływ drugorzędny, ponieważ miasto położone było peryferyjnie, z dala od dróg, które przemierzali kupcy oraz od tanich szlaków żeglugowych. Głównym zajęciem mieszkańców oraz głównym źródłem ich dochodów aż do połowy XIX w. była uprawa roli, zwłaszcza lnu, oraz hodowla bydła.

Rozwój opozycji stanowej w państwie krzyżackim doprowadził do powstania Związku Pruskiego, którego członkiem został również Biskupiec, choć nie odegrał w nim większej roli. Ubóstwo miasta było powodem, dla którego z Biskupca nie dało się ściągnąć podatku dla opłacenia wojsk zaciężnych w obliczu wojny Związku Pruskiego z Zakonem. W 1455 r., po Olsztynie, Barczewie i Reszlu, w ręce Zakonu oddały się również Bisztynek i Biskupiec. Miasto opanowały zaciężne wojska krzyżackie, które doprowadziły je do całkowitej ruiny. Może o tym świadczyć fakt braku wzmianki o Biskupcu przy przejmowaniu z rąk Zakonu poszczególnych miast warmińskich przez nowego biskupa - Pawła Legendorfa. Miasto przez pewien czas nie liczyło się w sensie militarnym, gdyż cały wysiłek skierowany został na odtworzenie zabudowy miejskiej, a nie na rekonstrukcję fortyfikacji. W 1505 r. miasto po raz kolejny spłonęło wraz z kościołem. Po odbudowaniu ponownie zostało zniszczone i spalone w czasie wojny polsko-krzyżackiej. Dla ulżenia doli mieszkańców biskup przekazał miastu w dzierżawę młyn.

Następujące po tym całe stulecie bez wojen musiało niewątpliwie wpłynąć korzystnie na rozwój miasta i wzrost zamożności jego mieszkańców. Z tego też okresu pochodzi najstarsza (1565 r.) wzmianka o istnieniu w Biskupcu szkoły parafialnej. Miasto nie uniknęło jednak pożarów w 1557, 1565 oraz 1571 r., w którym spłonął zapewne kościół, skoro w 1580 r. biskup Marcin Kromer wyświęcił nowy.

Kolejne dwa stulecia również nie oszczędziły miasta. W l6l7 r. Biskupiec został złupiony przez zdemoralizowanych zaciężnych Aleksandra Lisowskiego. Wkrótce po tym pierwsza wojna szwedzka (1626-1029) przyniosła ze sobą uciążliwe kontrybucje połączone z przemarszem bądź to szwedzkich, bądź polskich wojsk. W okresie "potopu" szwedzkiego (1655-1660) miasto okupowały wojska szwedzkie, a następnie brandenburskie. Nie jest wykluczone, że miasto zostało w tym czasie złupione przez Tatarów sprzymierzonych z Polską. Było to bowiem wówczas terytorium "obce", gdyż elektor brandenburski zawarł układ ze Szwedami, oddając w lenno Prusy i Warmię, po czym zajął tę ostatnią, sprawując nad nią urząd komisaryczny. W listopadzie l656 r. elektor uzyskał pełną niezależność dla Prus i Warmii - czyli uwolnienie ich od związków z Polską. Po niespełna roku zmuszony był na mocy układu w Welawie zwrócić Warmię. Brandenburczycy pomagający Polsce usunąć Szwedów zachowywali się jednak na Warmii jak w kraju obcym i już po ustąpieniu Szwedów z Biskupca spalili miasto. Płonęło ono jeszcze kilkakrotnie: w 1669, 1692 i 1700 r. Przyczyną owych pożarów była powszechna wówczas całkowita ignorancja w tej sprawie. W czasie wojny północnej nie było tu działań zbrojnych, jednak miasto znacznie ucierpiało podczas przemarszów i kwaterunków wojsk. Wspomnieć także należy o plagach epidemii dziesiątkujących ludność w latach 1627, 1657, 1709-1710 i 1712. W tych ostatnich w Biskupcu zmarło na dżumę 159 osób. Potem była wojna siedmioletnia i choć w konflikcie tym Polska nie brała udziału,
zarówno Prusy, jak i Rosja, nie zważając na to, traktowały Warmię jak swą bazę zaopatrzeniową. W Biskupcu wskutek nędzy i chorób umierały w tym czasie średnio 54 osoby w roku. W 1772 r. miasto liczyło zaledwie 1064 mieszkańców. Kilka lat wcześniej pożar strawił całe miasto, wskutek czego biskup warmiński udzielił mieszkańcom dwuletniego zwolnienia od podatków i opłat. Z chwilą zagarnięcia Warmii przez Prusy - w wyniku pierwszego rozbioru Polski - zwierzchność kościelna ustąpiła miejsca państwowej. Przeprowadzony wówczas spis stwierdza m.in., że głównym źródłem utrzymania mieszkańców było rolnictwo. WXVIII w. miasto uskarżało się na plagę wilków, która trwać miała aż do lat siedemdziesiątych XIX w. i przynosiła znaczne straty w hodowli zwierząt. W styczniu 1807 r. w trakcie wojen napoleońskich miasto zostało doszczętnie ogołocone z żywności i paszy dla zwierząt przez biwakujące tu wojska francuskie. Po pokoju w Tylży przez miasto przeciągały powracające wojska francuskie, polskie i włoskie, a w końcu też rosyjskie i pruskie. Na przełomie maja i czerwca 1812 r. miasto ponownie było kwaterą wojsk francuskich ciągnących na Rosję. W sierpniu 1814 r. miasto było kilka dni we władaniu wojsk rosyjskich.

W latach dwudziestych XIX w. mieszkańcy Biskupca doznali skutków ogólnie panującego tutaj kryzysu gospodarczego związanego ze spadkiem cen zboża. Doszły do tego kolejno następujące pożary w latach 1823, 1824 i 1825. Od grudnia 1831 r. do lutego roku następnego panowała w mieście epidemia cholery. Z 2077 mieszkańców zachorowało 200, a zmarło 82. W latach dwudziestych i czterdziestych rząd pruski wprowadził istotne zmiany w sposobie użytkowania ziemi, polegające na tzw. "separacjach", to jest podziale wspólnie dotąd uprawianych ziem między dotychczasowych użytkowników. Pomimo dokonanego w ten sposób uwłaszczenia, znalazła się jednak spora grupa ludzi, pracujących dotychczas w podmiejskiej fabryce płótna, którzy wskutek zamknięcia jej z braku surowca, zmuszeni zostali do szukania pracy gdzie indziej. Fakt ten oraz wspomniana recesja w rolnictwie spowodowały ogólne zubożenie mieszkańców. Doszły do tego powracające epidemie cholery, wywołane brakiem higieny, które dziesiątkowały ludność. Na przestrzeni 20 lat na chorobę tę zmarło w Biskupcu ok. 400 osób. Pomimo to, od połowy XIX w. obserwuje się systematyczny przyrost ludności. Był on skutkiem pojawienia się czynników miastotwórczych, rozwoju rzemiosł i usług, rozwoju budownictwa i występującego w związku z tym zapotrzebowania na siłę roboczą.

Naturalnym jej rezerwuarem były okoliczne wsie, w znacznym stopniu spolonizowane. W 1853 r. w Biskupcu było 238 uczniów, których uczono religii w językach polskim i niemieckim, a nauczycielami byli polscy księża. W 1862 r. przeniesiono do Biskupca siedzibę powiatu reszelskiego, co spowodowało dalszy wzrost liczby mieszkańców, spotęgowany dodatkowo rozwojem sieci dróg kołowych. l października 1865 roku miasto otrzymało stację telegraficzną. W 1873 r. rozporządzeniem nad-prezydenta Prus ograniczono używanie języka polskiego jedynie do najniższego szczebla nauczania i to na lekcjach religii i śpiewu kościelnego. W niespełna dziesięć lat później powstała w Biskupcu biblioteka polska Towarzystwa Czytelni Ludowych.

W ciągu ostatniego dziesięciolecia XIX w. liczba mieszkańców miasta wzrosła o 1000 osób i wynosiła w 1900 r. 5250 osób. Z początkiem września 1898 r. oddano w Biskupcu do eksploatacji stację kolejową, a do 1909 r. miasto otrzymało połączenia kolejowe z Czerwonką, Mrągowem i Szczytnem. W następnych latach miasto przeżywa dalszy rozwój cywilizacyjny: w 1899 r. na ulicach rozbłysło światło elektryczne z energii pochodzącej z prywatnego agregatu; w 1901 r. na chodnikach i głównych ulicach położono twardą nawierzchnię; w 1910 r. miasto otrzymało własną elektrownię; w latach 1912-1913 uruchomiono wodociągi i kanalizację, co zlikwidowało jedną z głównych przyczyn częstych epidemii.

W okresie I wojny światowej Biskupiec nie był bezpośrednio narażony na działania wojenne, chociaż kilka dni zajmowały go wojska rosyjskie, i tędy też trwał ich przemarsz do miejsca bitwy w rejonie Zerbunia, rozegranej w sierpniu 1914 r. Uciekające po przegranej wojska rosyjskie przez kilkanaście godzin przemierzały miasto, rekwirując konie i zwierzęta hodowlane. Po wojnie, w okresie przedplebiscytowym, nastąpiło znaczne ożywienie ruchu polskiego na Warmii. We wrześniu 1919 r. powstała w Biskupcu ekspozytura Polskiej Rady Ludowej. Wynik głosowania w dniu 11 lipca 1920 r. był niekorzystny dla Polski.
W okresie poplebiscytowym, aż do wybuchu II wojny światowej, działały w Biskupcu polskie organizacje: Koło Związku Polaków w Niemczech, Towarzystwo Młodzieży i inne. Do wybitnych postaci należeli: August Bykowski, właściciel polskiej księgarni i kierownik polskiej biblioteki oraz Jan Pałka, właściciel polskich sklepów i kupiec.
Wojna kolejny raz przyniosła miastu zniszczenie. W styczniu 1945 r. miasto zajęły wojska sowieckie, a w lutym przeszedł tędy front.

Powrót Biskupca wraz z całą Warmią do Rzeczpospolitej nastąpił w związku ze zmianą granic państwowych, na mocy układu jałtańskiego i wcześniejszych porozumień trzech mocarstw. Stąd formalna możliwość objęcia w polskie władanie Warmii i Mazur zaistniała natychmiast po ich opanowaniu przez Armię Czerwoną, jednak od stycznia 1945 r. przez okres następnych miesięcy miasto było pod wojskową administracją sowiecką, sprawowaną przez komendanturę wojenną reprezentującą zwycięską armię, a więc dysponującą całym zastanym tu mieniem. Dopiero jednostronne decyzje rządu ZSRR z marca 1945 r., dotyczące organizacji administracji polskiej, stworzyły możliwości przejęcia również przemysłu na rzecz tej administracji. Na tej podstawie została powołana Grupa Operacyjna na Prusy Wschodnie, której pełnomocnik pojawił się w Biskupcu 13 kwietnia 1945 r. W dniu 11 maja otrzymał pisemną nominację, a 21 maja administrację powiatu reszelskiego przejął pierwszy powojenny starosta.

23 lipca otwarto w Biskupcu pierwszą po wojnie szkołę. W sierpniu rozpoczęła pracę elektrownia miejska. Latem rozpoczęło też działalność Państwowe Przedsiębiorstwo Traktorów i Maszyn Rolniczych, przekształcone w latach pięćdziesiątych w Państwowy Ośrodek Maszynowy. We wrześniu uruchomiono Biskupiecki tartak i młyn, a w październiku wodociągi i kanalizację. W 1945 r. otwarto też szpital, przekształcony później w placówkę lecznictwa otwartego. W dniu l listopada otrzymał nominację pierwszy powojenny burmistrz Biskupca. Liczba mieszkańców wynosiła wówczas 2714 osób.

Lata 1946-1989

Lata te przyniosły powolny rozwój w wielu dziedzinach gospodarki i działalności publicznej, a także kolejne zmiany organizacyjne w administracji. Na początku listopada 1946 r. otwarto bibliotekę powiatową. W roku 1947 "Społem" podjęło wstępne prace nad uruchomieniem zakładu mleczarskiego. Wiatach 1949-1957 był to Państwowy Zakład Mleczarski, przekształcony później w Okręgową Spółdzielnię Mleczarską. Oddano do użytku zdewastowaną w czasie wojny linię kolejową Czerwonka-Mrągowo-Ełk, a później linię Biskupiec-Szczytno. W 1948 r. otwarto Liceum Ogólnokształcące, a w listopadzie - bibliotekę miejską. W 1951 powstał Powiatowy Dom Kultury. Na bazie uruchomionej w pierwszych latach po wojnie stolarni powstały Reszelskie Zakłady Przemysłu Terenowego, przemianowane następnie w Biskupieckie Zakłady Meblowe Przemysłu Terenowego. W końcu 1963 r. sfinalizowano budowę nowej fabryki mebli. Odbudowany browar dał w 1957 r. pierwszą kwartę piwa (w 1962 r. stał się placówką eksperymentalną). W tym samym roku oddano do użytku pierwszy po wojnie nowo zbudowany budynek mieszkalny. Należałoby w tym miejscu wspomnieć, że w wyniku wojny 50% zabudowań w Biskupcu uległo zniszczeniu. Ucierpiało zwłaszcza stare centrum z rynkiem. Odbudowa w latach sześćdziesiątych wprowadziła przykre dysonanse do staromiejskiego charakteru centrum. Jedynie rozwój dwóch osiedli domków na północy i południu miasta, będących kontynuacją zabudowy z okresu przedwojennego, stanowi pozytywny przykład właściwych urbanistycznie rozwiązań. Dopiero dzięki staraniom obecnych władz samorządowych rozpoczęto - w skromnym na razie wymiarze - naprawianie szkód w wyglądzie architektonicznym miasta.

Z początkiem września 1960 r. rozpoczęło działalność Technikum Ekonomiczne. W 1962 r. dawny powiat reszelski z siedzibą w Biskupcu został przemianowany na powiat Biskupiecki. W wyniku uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w powiecie Biskupieckim utworzono cztery gminy: Biskupiec, Bisztynek, Jeziorany i Kolno. Miasto Reszel z nowo powstałą gminą włączono do powiatu kętrzyńskiego. W 1975 r. reforma administracyjna kraju zniosła pośredni szczebel administracji państwowej i Biskupiec przestał być siedzibą powiatu, stając się siedzibą gminy Biskupiec z utworzonym Urzędem Miasta i Gminy.

Na początku września 1980 r. w nowym kompleksie Zespołu Opieki Zdrowotnej rozpoczęła funkcjonowanie Przychodnia Rejonowa, w październiku tego roku - Pogotowie Ratunkowe, a w marcu 1981 r. oddano do użytku oddziały szpitalne. Po reformie samorządowej Biskupiec stał się w 1990 r. siedzibą lokalnych władz samorządowych gminy. Utworzono Urząd Miejski.

Reklama






Tłumaczenia